“ Προ ημερών έπεσε, πάλι, στο μάτι μου σε μια σχετικώς παλαιά μελέτη η οποία, όμως, εκτιμώ πως διατηρεί μεγάλο ενδιαφέρον ακόμα και σήμερα. Ενδιαφέρον και χρησιμότητα καθώς μας βοηθά σημαντικά στο να αντιληφθούμε καλύτερα την νέα αναδυόμενη παγκόσμια πραγματικότητα. Πραγματικότητα που προκύπτει σταδιακά μέσα από την βαθιά αναδιάρθρωση της παγκοσμιοποίησης, στις μέρες μας. Ας προσπαθήσω να σας την παρουσιάσω σύντομα…
“ Για Μια Νέα Οικονομική και Βιομηχανική Πολιτική ”
Το 2008, λοιπόν, σε μια από τις πρώτες εμπεριστατωμένες προσεγγίσεις της τρέχουσας παγκόσμιας κρίσης το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών των ΗΠΑ, στην έκθεση του με τίτλο «Παγκόσμιες τάσεις του 2025», διατύπωσε χωρίς ενδοιασμούς τις προβλέψεις του για την βαθμιαία ανάδυση ενός «μετασχηματισμένου κόσμου».[i] Στις πρώτες μόλις γραμμές του κειμένου -που έφερε την υπογραφή του διευθυντή του Συμβουλίου, C. Thomas Fingar- μπορεί κάποιος να διαβάσει τα εξής αρκούντως εντυπωσιακά, για την εποχή: «Το διεθνές σύστημα –όπως αυτό σχηματίστηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο– θα είναι σχεδόν αγνώριστο μέχρι το 2025. Πράγματι, ο όρος ‘’διεθνές σύστημα’’, τελικά, είναι κάτι ψευδεπίγραφο θα λέγαμε καθώς αυτό που φαντάζει ως πιθανό μέλλον είναι μία ετοιμόρροπη κατάσταση παρά μια ομαλή, με σύνθεση υβριδική και ετερογενή, όπως αρμόζει, άλλωστε, σε μία μετάβαση –η οποία θα είναι εν εξελίξει το 2025».
Συνοψίζοντας, αυτή η μελέτη τοποθετούσε ως βασικές σχετικές βεβαιότητες για το μέλλον και σαν συνέπειες τους, αντίστοιχα, επτά βασικές δέσμες παραγόντων.
επτά βασικές σχετικές βεβαιότητες
Η πρώτη δέσμη κατέληγε στο ότι ένα παγκόσμιο πολυπολικό σύστημα εμφανίζεται με την άνοδο της Κίνας, της Ινδίας και των άλλων χωρών. Αυξάνεται η σχετική δύναμη των μη κρατικών φορέων όπως επιχειρήσεων, εθνοτήτων, θρησκευτικών οργανώσεων, ακόμη και εγκληματικών δικτύων. Αυτό θα έχει ως συνέπεια μέχρι το 2025 να πάψει να υπάρχει μια ενιαία «διεθνής κοινότητα» που να αποτελείται, απλώς, από χώρες-κράτη όπως τα γνωρίσαμε έως σήμερα. Η εξουσία θα είναι πιο διάσπαρτη, με νέους παίκτες να φέρνουν νέους κανόνες παιχνιδιού, ενώ οι κίνδυνοι θα αυξηθούν τόσο που θα αποδυναμωθούν οι παραδοσιακές συμμαχίες της Δύσης. Όλο και περισσότερες χώρες αντί να μιμηθούν τα δυτικά πρότυπα πολιτικής και οικονομικής ανάπτυξης, μπορεί να ενδιαφερθούν μάλιστα για μοντέλα «εναλλακτικής ανάπτυξης» όπως αυτό της Κίνας.
Στην δεύτερη δέσμη παραγόντων σχετικής βεβαιότητας, η έκθεση σημείωνε πως η άνευ προηγουμένου μετακίνηση στον σχετικό πλούτο και την οικονομική ισχύ, που σήμερα σε γενικές γραμμές βρίσκεται σε εξέλιξη από την Δύση προς την Ανατολή, θα συνεχιστεί. Αυτό θα έχει σαν συνέπεια, καθώς μερικές χώρες θα έχουν εστιαστεί περισσότερο στην προσπάθεια τους για την οικονομική ευημερία, να αυξηθούν τα κίνητρα προς μια σχετική γεωπολιτική σταθερότητα. Ωστόσο, η προδιαγραφόμενη στροφή της γεωπολιτικής δύναμης θα ενισχύει και ορισμένα κράτη, όπως η Ρωσία, που θέλουν να αμφισβητήσουν την τάξη πραγμάτων η οποία ισχύει στη Δύση, έως σήμερα.
Στην τρίτη δέσμη, διατυπωνόταν η πρόβλεψη πως οι ΗΠΑ θα παραμείνουν η ισχυρότερη γεω-στρατηγικά χώρα, αλλά θα είναι πλέον λιγότερο κυρίαρχη. Αυτό θα έχει ως συνέπεια τη συρρίκνωση της οικονομικής και της στρατιωτικής τους ισχύος και μπορεί να τις αναγκάσει να προχωρήσουν σε μια δύσκολη δέσμη συμψηφισμών ανάμεσα στις εσωτερικές και τις εξωτερικές προτεραιότητες σε θέματα πολιτικής.
Στην τέταρτη ομάδα παραγόντων σημειωνόταν πως η συνεχής οικονομική ανάπτυξη –σε συνδυασμό με έναν πληθυσμό αυξημένο κατά 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2025– θα ασκήσει πίεση σε θέματα ενέργειας, τροφίμων και υδάτινων πόρων. Κατά συνέπεια, ο ρυθμός των τεχνολογικών καινοτομιών αναμένεται να παίξει ρόλο-κλειδί στις εξελίξεις αυτής της περιόδου: και, μάλιστα, ακόμα παραπάνω, καθώς όλες οι σημερινές τεχνολογίες είναι ανεπαρκείς για να αντικαταστήσουν την παραδοσιακή ενεργειακή αρχιτεκτονική στην κλίμακα που απαιτείται.
Ο αριθμός των χωρών με νεανικό πληθυσμό στο «τόξο της αστάθειας» θα μειωθεί, αλλά οι πληθυσμοί πολλών κρατών με δραστικά διογκούμενο το νεανικό ηλικιακό τμήμα δεν θα είναι εύκολο να παραμείνουν σε τροχιά γρήγορης ανάπτυξης. Αν δεν αλλάξουν δραματικά οι συνθήκες στο θέμα της ανεργίας, βασική συνέπεια θα είναι οι χώρες αυτές (όπως το Αφγανιστάν, η Νιγηρία, το Πακιστάν και η Υεμένη) να συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την απειλή της συνεχούς αστάθειας και την αδυναμία των εθνικών-κρατικών τους μηχανισμών να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην νέα κατάσταση.
Η πιθανότητα συγκρούσεων θα αυξηθεί χάρη στις γρήγορες μεταβολές σε περιοχές της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και στην εξάπλωση των δυνατοτήτων φονικών επεισοδίων. Συνεπώς, θα αυξηθεί η ανάγκη να παίξουν οι ΗΠΑ ρόλο περιφερειακού εξισορροπητικού φορέα στη Μέση Ανατολή, παρόλο που και άλλες τρίτες δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα και Ινδία) θα παίζουν όλο και σημαντικότερο ρόλο.
Η τρομοκρατία είναι πιθανόν να εξαφανιστεί πριν από το 2025, αλλά η απήχησή της θα μπορούσε να μειωθεί με διάρκεια μονάχα αν η οικονομική ανάπτυξη συνεχιστεί στη Μέση Ανατολή και αν η ανεργία των νέων στην περιοχή μειωθεί δραστικά. Για όσους τρομοκράτες συνεχίζουν τη δράση τους, η διάχυση των τεχνολογιών προβλέπεται πως θα θέσει στη διάθεσή τους νέες επικίνδυνες δυνατότητες. Κατά συνέπεια, θα αυξηθούν οι ευκαιρίες για τρομοκρατικές επιθέσεις, για πρόκληση πιο μαζικών θανάτων, με τη χρήση χημικών, βιολογικών –ή και λιγότερο πιθανό– πυρηνικών όπλων, καθώς η τεχνολογία διαχέεται και καθώς επεκτείνονται τα προγράμματα πυρηνικής ενέργειας, ενδεχομένως και πυρηνικών όπλων.
Παράλληλα, όμως, με τη διατύπωση των σχετικών βεβαιοτήτων και των συνεπειών τους η έκθεση έκανε αναφορά, αντίστοιχα, και σε οκτώ αβεβαιότητες-κλειδιά (Key Uncertainties).
“ Για Μια Νέα Οικονομική και Βιομηχανική Πολιτική ”
οκτώ αβεβαιότητες “κλειδιά”
Κατά πόσον, μια ενεργειακή στροφή απομάκρυνσης από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο –που θα υποστηρίζεται από βελτιωμένη αποθήκευση ενέργειας, βιοκαύσιμα και καθαρό άνθρακα– θα έχει ολοκληρωθεί μέσα στο χρονικό πλαίσιο του 2025. Πιθανή συνέπεια θα είναι, με υψηλές τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου, οι σημαντικοί εξαγωγείς, όπως η Ρωσία και το Ιράν, να ενισχύσουν σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο της εθνικής ισχύος τους, με το ΑΕΠ της Ρωσίας να προσεγγίσει πιθανότατα εκείνο του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας. Μια παρατεταμένη κάμψη των τιμών, ενδεχομένως υποστηριζόμενη από μια σημαντική στροφή προς νέες ενεργειακές πηγές, θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια μακροχρόνια κάμψη για αυτούς τους παραγωγούς ως παγκόσμιους και περιφερειακούς παίκτες.
Πόσο γρήγορα θα επέλθει η κλιματική αλλαγή και οι περιοχές στις οποίες θα είναι πιο έντονες οι επιπτώσεις της. Πιθανή συνέπεια θα είναι η κλιματική αλλαγή να επιδεινώσει το πρόβλημα των σπάνιων πόρων (ιδιαίτερα του νερού).
Κατά πόσον, ένας νέος «μερκαντιλισμός» (εθνικός προστατευτισμός) θα επιχειρήσει δυναμική επάνοδό του και οι παγκόσμιες αγορές θα υποχωρήσουν. Πιθανή συνέπεια θα είναι μία «κάθοδος» του κόσμου προς μία νέας γενιάς εθνικιστική πολιτική πόρων με αυξημένους κινδύνους συμπλοκών των επιμέρους δυνάμεων.
Κατά πόσον, η πρόοδος προς τη δημοκρατία θα σημειωθεί στην Κίνα και τη Ρωσία. Ο πολιτικός πλουραλισμός φαίνεται λιγότερο πιθανός στη Ρωσία, ενώ φαίνεται να απουσιάζει σε κάποιο βαθμό και η οικονομική διαφοροποίηση. Μια αυξανόμενη μεσαία τάξη θα μεγαλώσει τις πιθανότητές της για πολιτική φιλελευθεροποίηση και ενδεχομένως και μεγαλύτερο εθνικισμό και στην Κίνα.
Κατά πόσον, οι περιφερειακοί φόβοι για ένα πυρηνικά εξοπλισμένο Ιράν θα πυροδοτήσουν μια κούρσα εξοπλισμών και μεγαλύτερη στρατιωτικοποίηση παγκοσμίως. Πιθανή συνέπεια θα είναι διάφορα επεισόδια συγκρούσεων μικρής έντασης αλλά και τρομοκρατίας να οδηγήσουν σε ακούσια κλιμάκωση και σε ευρύτερες διενέξεις.
Κατά πόσον, η ευρύτερη Μέση Ανατολή θα γίνει πιο σταθερή, ειδικότερα αν και κατά πόσον το Ιράν θα σταθεροποιηθεί και θα επιλυθεί ειρηνικά η αραβο-ισραηλινή διένεξη. Πιθανή συνέπεια θα είναι οι αναταράξεις να αυξηθούν κάτω από τα περισσότερα βάσιμα σενάρια. Η ανάκαμψη της οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή, ένα πιο ευημερούν Ιράκ και επίλυση της διένεξης Ισραηλινών-Παλαιστινίων, θα μπορούσε να δημιουργήσει κάποια σχετική σταθερότητα καθώς η περιοχή ασχολείται με το ισχυροποιούμενο Ιράν και μια παγκόσμια στροφή μακριά από τα πετρέλαια και το φυσικό αέριο.
Κατά πόσον, η Ευρώπη και η Ιαπωνία θα υπερνικήσουν τις οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις που προκαλούνται ή/και διογκώνονται από τις δημογραφικές εξελίξεις που αντιμετωπίζουν. Μεγάλη σημασία έχει σε αυτό το επίπεδο η επιτυχημένη ενσωμάτωση των μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Ευρώπη ώστε αυτή να μπορέσει να αυξήσει το μέγεθος του εργατικού παραγωγικού δυναμικού της και να αποτρέψει την κοινωνική κρίση. Η έλλειψη προσπαθειών από την Ευρώπη και την Ιαπωνία για μετριασμό των δημογραφικών προκλήσεων θα μπορούσε να οδηγήσει, αντίθετα, σε σοβαρές μακροχρόνιες υφέσεις για αυτές τις περιοχές.
Κατά πόσον, οι παγκόσμιες δυνάμεις θα συνεργαστούν με τους πολυμερείς διεθνείς θεσμούς, για να προσαρμόσουν τη δομή τους και την απόδοσή τους προς το μετασχηματισμένο παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο. Πιθανή συνέπεια θα είναι οι νέο-αναδυόμενες δυνάμεις να δείχνουν δυσπιστία απέναντι σε παγκόσμιους θεσμούς, όπως τα Ηνωμένα Έθνη και το ΔΝΤ, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει καθώς θα αναδεικνύονται σε μεγαλύτερους παίκτες με δική τους φωνή στην παγκόσμια σκηνή. Η ασιατική ολοκλήρωση θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο ισχυρούς περιφερειακούς θεσμούς. Το ΝΑΤΟ, από την άλλη πλευρά, πιθανότατα θα αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις για να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες εκτός περιοχής ευθύνες του, καθώς μειώνεται η σχετική στρατιωτική ισχύς της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Πιθανότατα, τέλος, οι παραδοσιακές συμμαχίες της Δύσης να αποδυναμωθούν.
Το βασικό νόημα απο τον δρα Χάρη Βλάδο
Δεν χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να κατανοήσουμε το ουσιώδες νόημα αυτής της έκθεσης αλλά και το πόσο κοντά είχε πέσει στις προβλέψεις της, καθώς γράφτηκε ήδη δώδεκα χρόνια πριν το σήμερα και ενώ, πλέον, το 2025 είναι πολύ κοντά μας.
Το βασικό νόημα της είναι, εκτιμούμε, απλό και αδιάψευστο. Ζούμε και θα ζούμε κατά τα φαινόμενα και στα επόμενα χρόνια -και μετά το 2025 το πιθανότερο- μέσα στον πολυσύνθετο και ανατρεπτικό κόσμο της τρέχουσας παγκόσμιας αναδιάρθρωσης. Έναν κόσμο αυξανόμενης ρευστότητας και αβεβαιότητας όπου ενεργοποιείται και επανατοποθετείται δραστικά μια πληθώρα πολύπλοκων και αλληλοδιαπλεκόμενων δυναμικών διαστάσεων (οικονομικών, κοινωνικών, αναπτυξιακών, πολιτικών δημογραφικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών, ενεργειακών, κλιματικών, γεωστρατηγικών…), στην αναζήτηση μιας νέας ισορροπίας σε πλανητικό, επίπεδο. Και μέσα σε αυτό το ρευστό περιβάλλον της παγκόσμιας κρίσης, όπου οι «τεκτονικές πλάκες» του παγκόσμιου συστήματος φαίνεται να μετακινούνται αναπότρεπτα, τίποτα δεν μπορεί να μείνει, πλέον, όπως το ξέραμε.
Καιρός είναι λοιπόν να ενταφιάσουμε, μια και καλή, τις ακλόνητες βεβαιότητες μας για το μέλλον και να δούμε, όσο το δυνατόν πιο καθαρά και ψύχραιμα, την «νέα παγκοσμιοποίηση» που δομείται με ταχύτατους ρυθμούς στις μέρες μας, διαμέσου πλήθους δομικών ανατροπών σε όλα τα επίπεδα. Να κατανοήσουμε επιτέλους, χωρίς στρουθοκαμηλισμό και ψευδαισθήσεις, τον νέο βαθιά μετασχηματισμένο κόσμο που γεννιέται, βήμα- βήμα, μπροστά στα μάτια μας και να λάβουμε τα μέτρα μας ως κοινωνία και ως χώρα, και εδώ, στην Ελλάδα… ”
πρωτοδημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2019 στο report247.gr με τίτλο: “Που πηγαίνει ο κόσμος μας;”
[i] Global Trends 2025: A Transformed World, U.S. Office of the National Intelligence Council, November 2008.
“ Για Μια Νέα Οικονομική και Βιομηχανική Πολιτική ”
*** Ο Δρ. Χάρης Βλάδος είναι Λέκτορας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο αντικείμενο των «Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων», στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών (Τέως Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Ανάπτυξης) και Συντονιστής Βιομηχανικής Πολιτικής στην ΝΔ (Τομέας Οικονομίας και Ανάπτυξης)
